Ağrı'nın İlçeleri
Ağrı, Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan bir şehirdir. Kuzeyinde Kars ve Iğdır; güneyinde Van ve Bitlis; batısında ise Erzurum ve Muş ile komşudur.
Iğdır’a uzaklığı 145 km; Kars’a uzaklığı ise 216 km’dir. Toplam 7 ilçesi bulunmaktadır. Bu 7 ilçeden 3 tanesi şehir merkezine komşu değildir. Bunlar, Patnos, Doğubayazıt ve Diyadin’dir. Ağrı il merkezi batıda Eleşkirt; güneyde Hamur; doğuda ise Taşlıçay ilçeleri ile komşudur.
Patnos
Ağrı’nın en büyük ilçesi olan Patnos’un nüfusu 2018 sayımlarına göre 122.833’tür. Muş, Bitlis ve Van ile sınır komşuluğu bulunmaktadır. Ağrı il merkezine uzaklığı 77 km’dir.
Patnos tarihi ile ön plana çıkan bir ilçedir. Köklü bir tarihe sahiptir. Girik Tepe, Urartular Dönemi’nden kalmış bir antik kenttir. Burada uzun süre kazı çalışmaları yapılmıştır. Patnos’a 1 km uzaklıkta bulunmaktadır.
Anzavur Tepe de ilçenin diğer tarihi noktası olarak kabul edilmektedir. Günümüzde Kot Tepesi olarak da isimlendirilmekte olan bölgede uzun süre kazı çalışmaları yapılmış ve elde edilen tarihi bulgu ve belgeler Erzurum’da bulunan müzelerde sergilenmektedir.
Doğubayazıt
Ağrı’nın en büyük ikinci ilçesi olan Doğubayazıt’ın toplam nüfusu 2018 sayımlarına göre 121.263’tür. Şehrin en çok tanınan ilçesidir.
Doğubayazıt, tarihi ve doğal güzellikleriyle dikkat çeken bir ilçedir. Ağrı’nın simgesi olarak kabul edilen Ağrı Dağı ve İshak Paşa Sarayı Doğubayazıt’ta yer almaktadır. İshak Paşa Sarayı dışında Doğubayazıt Kalesi, Ahmed-i Hani Türbesi, Eski Bayazıt Camii de Doğubayazıt sınırları içerisindedir
İshak Paşa Sarayı dünyaca ünlü bir tarihi yapıdır. Döneminin en gösterişli sarayları arasında kabul edilen yapı yıl içerisinde binlerce turist tarafından ziyaret edilmektedir. Ayrıca Ağrı bölgesindeki en önemli festivaller de burada düzenlenmektedir. Günümüzde külliye olarak kullanılmaktadır.
Ahmed-i Hani’ye ait olan türbe şehirde en çok ziyaret edilen olma özelliğine sahiptir.
Doğubayazıt’ta tarihi yapıların yanı sıra birçok önemli doğal güzellik de bulunmaktadır. Ağrı Dağı, Meteor Çukuru, Keşişin Bahçesi ve Buz Mağarası bu doğal güzellikler arasında yer almaktadır. Doğubayazıt’ta bulunan çukur aynı zamanda dünyanın en büyük ikinci meteor çukurudur.
Diyadin
Ağrı’nın en büyük 3. ilçesidir. Batısında Taşlıçay, doğusunda ise Doğubayazıt bulunan ilçenin nüfusu 42.000 civarındadır. Ağrı il merkezine uzaklığı 62 km’dir.
Diyadin tarihi yapılarıyla ve kaplıcalarıyla ön plana çıkmaktadır. İlçede yer alan 3 kaplıca, en çok ziyaret edilen yerler arasındadır. Kaplıcaların ilçe merkezine uzaklığı 5 km’dir.
İsimleri, Yılanlı Kaplıcası, Davut Kaplıcası ve Köprü Kaplıcası olarak geçmektedir. Suyu başta romatizma olmak üzere kadın hastalıkları, deri hastalıkları ve psikolojik rahatsızlıklar için şifalıdır. Yılanlı Kaplıcası, Murat Nehri kıyısında yer almaktadır.
Diyadin İlçesi’nde bulunan Meya Mağaraları Ağrı’nın gezilecek yerler listesinde yer almaktadır. Mağaraların yakınında bulunan antik kent de tarihi açıdan önemlidir. Hz. Ali’nin atının ayak izlerinin burada bulunduğu tahmin edilmektedir.
Eleşkirt
Ağrı il merkezinin batısında bulunan Eleşkirt’in nüfusu yaklaşık olarak 35.000’dir. Doğusunda Ağrı il merkezi ve güneyinde Tutak İlçesi bulunmaktadır. Ağrı il merkezine uzaklığı 36 km’dir.
Eleşkirt de tarihi yapılarıyla dikkat çekmektedir. İlçe merkezine 15 km uzaklıkta bulunan Toprakkale tarihi açıdan önem taşımaktadır.
Toprakkale bölgesinde tarihi cami ve kale bulunmaktadır. Kale içerisinde bulunan tapınaklar tamamen tahrip edilmiş ve günümüze ulaşamamıştır. Bölgede bulunan tarihi kalenin Urartular dönemine ait olduğu tahmin edilmektedir.
Tutak
Tutak Doğuanadolu bölgesinin yukarı Murat bölümünde yer alan Ağrı İline bağlı tipik bir Anadolu İlçesidir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Van Eyaletinin Beyazıt Sancağına bağlı iken 1919 yılında ilçe statüsü kazandırılmış ve 1927 yılında merkezi Karaköse olarak Ağrı İline bağlanmıştır.
Yörenin tarihi konusunda elde edilen bilgiler M.Ö. XV'nci yüzyıla kadar uzanmaktadır. Bu yıllarda bölgenin Hurri - Mitani Krallığının kuzeydoğu ucunu teşkil ettiği, ancak ; esas egemenliğin Urartularda olduğu görülür.
Tutak adının nereden geldiği konusunda üç ayrı iddia vardır. Bunlardan birincisi Farsça'dan alındığı ve iki anlamına geldiği ve sonradan bu deyimin Tutak olarak değiştirildiği yolundadır. İkincisi yöreye ilk gelen Türkler tarafından tutulan yer anlamında Tutak dendiği savıdır. Üçüncüsü ise yörenin adını Alparslan ordusu komutanlarından olup, bu yörede konaklayan Tutak Beyinden dolayı İlçeye Tutak dendiği savıdır. Birinci Dünya savaşı sırasında Rus işgaline uğrayan bölge mahalli direnmeler devam ederken 1918 de Rusların geri çekilmesi ile işgalden kurtulmuştur.
Deniz seviyesinden 1535 metre yükseklikteki ilçemizin alanı 1562 Km2. dir. Yörenin toprakları yüksek yayla karakterinde ve oldukça engebelidir. Kışlar uzun ve sert, yaz mevsimi ise kurak geçer.
Fırat'ın iki önemli kolundan biri olan Murat ırmağı ilçemizin merkezinden geçer. İlçemizin topraklarını kuzeydoğudan, güneybatı istikametine doğru boydan boya kat eden Murattan başka Arabalı, Esmer, Atabindi, Karahalit, Çelebaşı dereleri gibi irili ufaklı akarsuları vardır.
İlçemizin kuzeyi Kılıçgedik ve Rutan dağları ile çevrilidir. Doğuda Aladağlar, güney ve güneybatıda Katevin dağları, batıda (Karayazı ile hududumuzda) Elmalı yer alır. Bölgemizde orman yoktur, yer altı zenginlikleri konusunda ise bilimsel bir araştırma yapılmamıştır.
Tutak; kuzeyde Eleşkirt, doğuda Hamur, güneybatısında Malazgirt, batısında Karayazı, güneyde Patnos ilçeleri ile çevrilidir. Genel olarak ilçe ekonomisi tarım ve ticarete dayanmaktadır. Sanayi sektöründe sayabileceğimiz 2 ekmek fabrikası, 3 un değirmeni ve 2 adet briket atölyesi dışında fazla bir endüstriyel etkinlik gözlenmemektedir.
İlçe ekonomisinin temelinde hayvancılık ve hayvancılığı destekleyici mahiyette tarımsal faaliyetler yer almaktadır. Bunun dışında ilçe merkezinde yer alan irili ufaklı ticari kuruluşlarda ilçe ekonomisinin genel karakterini oluşturmaktadır.
İlçe merkezi nüfusunun büyük bir kısmı tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. Bir kısmı ise esnaflık, Zanaatkarlık, Tüccarlık, Devlet Memurluğu ile geçimini temin etmektedir. İlçemizde iş imkanı sağlayacak herhangi bir sanayi kuruluşu mevcut değildir. Bu konuda gerek resmi gerek özel sektörün teşebbüsü de yoktur. Köylerde yaşayan nüfusun tamamı tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. İlçede 1928 yılına kadar eski harflerle medrese eğitimi yapıldığı, 1929 yılında gece mekteplerinde yeni harfler öğretilmeye başlandığı bilinmektedir.
Taşlıçay
Bugüne kadar Doğu Anadolu Bölgesinde yapılan kazılar neticesinde M.Ö. 4000’den itibaren bölgede yoğun olarak iskana geçildiğini göstermektedir. Bölge Hurimütanniler, Urartular, Kimmerler, Sakalar ve M.S. I. yy’dan itibaren de Romalıların egemenliğine geçmiştir. Bizanslılar döneminde bölge zaman zaman Sasaniler istilasna uğramıştır. Arap orduları Hz. Osman hilafeti zamanında (645-646) bölgeyi fethetmiştir. İslam Arap Devleti Hz.Osman’dan itibaren ve Emevi Abbasiler devrinde bölgeye yerleşerek burayı 300 yıl hâkimiyetleri altında tutmuşlardır. 900’lü yıllarda Bizanslılar bölgeyi tekrar ele geçirmeye başlamışlardır.
Doğu Anadolu Bölgesine Selçuklu akınları 1015 yılından itibaren Çağrı Bey tarafından başlatılmıştır ve 1040 yılında Selçuklular Ağrı bölgesini fethetmiştir. Bölge 1243’ten sonra Moğolların hâkimiyetine geçmiştir. Daha sonra sırasıyla Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Safevilerin hakimiyetine geçen bölge Yavuz Sultan Selim döneminde 1514 Çaldıran Zaferi ile Osmanlı topraklarına katılmıştır.
İlçemiz 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında Rusların işgaline uğramıştır. 1917 yılında Rusların geri çekilmesi ile Ermeni mezalimine sahne olmuştur. 14 Nisan 1918’de işgalden kurtarılmıştır.
1954 yılında 6324-6325 sayılı yasa ile Taşlıçay İlçesi kurulmuş olup ,aynı yıl Belediye Teşkilatı oluşturulmuştur.
Ağrı iline 32 km. uzaklıkta olan Taşlıçay ilçesi doğusunda Diyadin ve Doğubeyazıt ilçeleri, Kuzeyinde Tuzluca (Iğdır) ilçesi, batısında Merkez ilçe ve Hamur ilçesi, güneyinde Erciş (Van) ilçesi ile çevrilidir. İlçemiz Türkiye-İran transit yolu üzerinde Murat nehrinin kuzey kıyısında kurulmuştur. Deniz seviyesinden yüksekliği, 1660 m, yüzölçümü 798 km2’dir.
Ağrı ilinin orta kısmında bulunan Taşlıçay ilçesinin kuzey ve güneyinde bulunan 2000 m yükseklikteki dağlar, orta bölümde murat vadisi ile ayrılır. Arazi volkaniktir, en yüksek noktası Güneydeki Aladağ üzerinde bulunan Koçbaşı tepesidir (3510.m). Orta kısımdaki düzlüklerle Murat kenarları tarıma elverişli olan alanlardır.
İlçenin en önemli akarsuyu doğu-batı yönünde akan Murat nehridir. Murat nehri kuzey ve güneydeki dağlardan doğan Boti çayı, Büyük çay, Mirzehan çayı, Kubik çayı, Geldüş suyu ve Didem çayı ile beslenir.
Sinek ve Aladağın yüksek kesimlerinde görülen ve yazın sulak çayırlarla yeşillenen yaylalar önemli hayvancılık yerleridir.
Türkiye’nin en yüksek göllerinden birisi olan Balık Gölünün 2/3’ü ilçemizin sınırları içersindedir.
Hamur,
Ağrı’nın diğer ilçeleri de Tutak, Taşlıçay ve Hamur’dur. Ağrı’nın en küçük ilçeleri durumunda olan bu 3 ilçenin en küçüğü ise Hamur’dur. Tutak’ın nüfusu yaklaşık 30 bin; Taşlıçay’ın nüfusu yaklaşık 20 bin ve Hamur’un nüfusu yaklaşık 19 bindir. Tutak’ın Ağrı il merkezine uzaklığı 38 km; Taşlıçay’ın Ağrı il merkezine uzaklığı 31 km; Hamur’un Ağrı il merkezine uzaklığı ise 12 km’dir.
Ağrı’nın diğer ilçelerinde olduğu gibi bu ilçelerinde de tarihi değerler bulunmaktadır. Tutak İlçesi’nde bulunan Karagöz Kilisesi ile Hamur İlçesi’nde bulunan Hamur Kümbeti turistik değeri olan yapılardır...
Kaynaklar: Google ve otelleri.net alınmıştır...
